Imperium Rzymskie, a nasze Góry Świętokrzyskie
Imperium Rzymskie – ogromne państwo o wielkich potrzebach. Znane są wszystkim wynalazki i osiągnięcia Rzymian w zakresie budownictwa – akwedukty, termy, drogi, kolosea, amfiteatry, mauzolea i inne budowle wymagające ogromnych nakładów surowców.
Rozmach z jakim wznoszono te budowle, a także rozwój na innych polach gospodarczych powodował wielkie zapotrzebowanie na metale:
- żelazo - do zbrojenia,
- cyna – do produkcji brązu,
- ołów – do rur kanalizacyjnych (!) oraz w budownictwie do spoinowania,
- miedź – głównie w budownictwie – okucia, gwoździe oraz do tłoczenia monet,
a także metale szlachetne:
- złoto i srebro - na wszelkie przedmioty zbytku.
 |
Rozmieszczenie
rzymskich legionów w roku 80
oraz granice Imperium [źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Exercitus_romanus_80AD_png.png]
|
Rejon świętokrzyski to w czasach starożytnych przede wszystkim bardzo ważny rejon hutnictwa żelaza - jedno z trzech wraz z Mazowszem i Śląskiem „wielkie centrum hutnicze na ziemiach polskich”[3]. Na terenie Gór Świętokrzyskich archeolodzy przebadali około 5 tysięcy śladów po dymarskich piecach.
Okres działalności metalurgicznej, silna koncentracja (tylko trzy ośrodki w Polsce) oraz skala hutnictwa mogą wskazywać na współpracę z imperium rzymskim. Podobnie jak inne regiony nie należące do Cesarstwa, rejon świętokrzyski mógł być znaczącym ośrodkiem, gdzie produkowano żelazo „na export”[1,2,4]. Do największych ośrodków współpracujących w ten sposób z Cesarstwem trzeba zaliczyć Dacię – region obecnej Rumunii, słynny z bogatych zasobów złota.
 |
Jedno z piecowisk dymarskich badanych przez
Kazimierza Bielenina z charakterystycznymi klocami żużla dymarskiego
odpreparowanymi plastycznie. Fot. Archiwum ŚSDP [źródło: http://www.dymarki.com/pl/strona-glowna/badania/historia,,13.html]
|
Degradacja środowiska przyrodniczego w czasach starożytnych
 |
Mineurs grecs. Reproduction d'une plaquette en terre
cuite de Corinthe.
|
Inny ośrodek hutnictwa żelaza był w tym czasie zlokalizowany we francuskich górach Montagnes Noires – „Czarna Góra” [5,6,7]. Był to ośrodek metalurgiczny działający najdłużej, a w czasie jego działania uzyskano 80 tyś ton żelaza. Należy tu wspomnieć, że do przetopienia 1 tysiąca ton rudy
wykorzystywano wówczas 500 ton węgla drzewnego uzyskanego z 25 tysięcy drzew akacjowych. Ogromne zanieczyszczenie jakie towarzyszyło tej potężnej produkcji zniszczyło zdrowie ludzi i przyrodę o czym pisano już w ówczesnych czasach. Skarżono się wówczas na śmierdzące i duszące opary i zmniejszenie plonów.
Najbardziej spektakularne skutki działalności wydobycia i przetwórstwa surowców naturalnych przez Rzymian widoczne są w Las Médulas w Hiszpanii. Zlokalizowana była tam rzymska kopalnia, gdzie aluwialne złoto wydobywano metodą hydrauliczną. W efekcie zerodowano 90 mln m3 ziemi
dla pozyskania 5 tysięcy ton złota.
 |
| Krajobraz gór Las Médulashttp://septimo-piso.blogspot.com/2011/10/las-medulas-taka-piekna-katastrofa.html |
*„Przykładowo jak podaje T. Mikoś 1 w samym tylko okręgu Lugo w Galicji przemyto w arrugiach 500 mln ton urobku skalnego. Nic więc dziwnego, że taka eksploatacja prowadziła do zniszczenia obszarów rolniczych, zamulenia rzek, portów czyli do katastrof ekologicznych na duża skalę” [16]
*Dzisiejszy niezwykły krajobraz gór Las Médulas jako jedyne miejsce przekształcone przez człowieka wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO [8]
Podobnie, prace górnicze mające na celu wydobycie rud miedzi, ołowiu i srebra w greckim Laurion (Lawrio) trwały już od III tysiąclecia p.n.e. i z różną intensywnością trwało do z przerwami do XX wieku n. e. W roku 1982 otwarto w tym miejscu Geologiczny Park Narodowy Sunion – Lawrio. [13]
*Ważny aspekt ma tu kult Matki Ziemii. Rzymianie byli przekonani i świadomi tego, że szkodzą swoją działalnością. Stąd po zakończeniu prac często zakopywano część urobku wierząc, że surowce odrodzą się „w łonie matki”. Znana była również wówczas rekultywacja terenu. Przed kopalnią stawiano również często posągi Matki Ziemi.[2]
Jaki był krajobraz Naszych Gór?
Widząc rozmach ówczesnej gospodarki Imperium, powstaje pytanie jak dalece naturalne środowisko Gór Świętokrzyskich zostało przekształcone wskutek działalności starożytnego hutnictwa. Ile wycięto wówczas drzew na węgiel drzewny? Jakie oddziaływanie miały opary z tysięcy dymiących dymarków na ówczesną florę, faunę i ludzi? Czy nazwa Łysica faktycznie pochodzi od „łysy”- gołoborza, czy może jak mówi Pan Marcin Marciniewski od błyskania się światłem z tysięcy dymarek?
lźródło i inspiracje:
1. Marcin Marciniewski, Wykłady „Starożytne Hutnictwo” oraz http://www.hutnia.pl/pl/
2. dr Szymon Orzechowski – wykład „Nie tylko żelazo - metale w służbie człowieka w okresie Imperium Rzymskiego”
3. dr Szymon Orzechowski http://panowieognia.mnki.pl/index.php/starozytne-hutnictwo-w-polsce
4. http://www.dymarki.com/pl/strona-glowna/badania/kim-byli-swietokrzyscy-hutnicy-i-kowale,,22.html
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Montagnes_Noires
6. https://maps.google.pl/maps?q=de+la+Montagne+Noire&hl=pl&ll=43.449994,2.333533&spn=0.00208,0.005284&sll=52.025459,19.204102&sspn=7.222735,21.643066&hnear=Montagne+Noire&t=m&z=18&iwloc=A
7. http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ran_0557-7705_1999_num_32_1_1523
8. http://septimo-piso.blogspot.com/2011/10/las-medulas-taka-piekna-katastrofa.html
9. http://www.pgi.gov.pl/pl/dokumenty-in/doc_view/1121-las-medulas-hiszpania.html
10. http://www.annalsreview.geo.unibuc.ro/2008/2008_Duma.pdf
11. http://www.youtube.com/watch?v=G-zohMV5W9s
12. http://pl.wikipedia.org/wiki/Rudawy_Siedmiogrodzkie
13. http://forgottenmines.info/index.php/podziemia3/greckie-kopalnie-w-lawrio
14. http://blogs.egu.eu/geosphere/2012/10/05/the-wooden-wall/
15. http://fr.wikipedia.org/wiki/Mines_du_Laurion
16. Tadeusz Mikoś, Górnicze skarby przeszłości: Od kruszcu do wyrobu i zabytkowej kopalni. AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2008 (w:) http://info.put.poznan.pl/system/files/GP_Pa%C5%BAdziernik_2011.pdf
